Արևմտյան Ադրբեջան համայնքը և ԱՀ քաղաքացիական հասարակության այլ կազմակերպություններ դիմել են միջազգային հանրությանը։
«Report»-ը ներկայացնում է կոչը. «Խառնաշփոթ 20-րդ դարում էթնիկ ադրբեջանցիներն անխնա ենթարկվեցին Հայաստանի կողմից աներևակայելի վայրագությունների, տեղահանությունների և տարատեսակ հալածանքների, որոնք խոր տառապանքներ և անուղղելի հետքեր թողեցին ադրբեջանցիների հիշողություններում։
Ադրբեջանցիների դաժան վտարումը Հայաստանից 1987-1991 թթ. սարսափելի ավարտն էր դարավոր արշավի՝ ջնջելու նրանց հետքերը այն տարածքներից, որոնք ժամանակին իրենց պապենական հողերն էին: Ժամանակին ադրբեջանական մշակույթի ծաղկուն բնօրրանը` ներկայիս Հայաստանի ադրբեջանական բնակավայրերը լքվել են իրենց սկզբնական տերերի կարոտով:
Կարծես այս վայրագությունները բավական չէին, Հայաստանը 1991-1994 թվականներին օկուպացրեց Ադրբեջանի տարածքները և ավելի դառը տառապանքի ենթարկեց մեր ժողովրդին։ Մոտ 800.000 ադրբեջանցիներ դաժանաբար վտարվեցին իրենց տներից և ստիպված եղան ապրել բռնի տեղահանման դառը ճակատագրով: Ադրբեջանցիների գերեզմաններն ու սրբավայրերը ցուցադրաբար ավերվել են, վիրավորվել նրանց մշակութային ժառանգությունը, անբուժելի վերքեր են հասցվել նրանց։
Հայաստանի դաժանությունը սահմաններ չի ճանաչում. Հայաստանը բազմաթիվ ջարդեր է իրականացրել Ադրբեջանի խաղաղ քաղաքացիների նկատմամբ և սպանել ավելի քան 20 հազար անմեղ մարդկանց։ 4000 անհայտ կորածների անհայտ ճակատագիրը դարձել է ադրբեջանական ժողովրդի դառը վշտի ու տառապանքի ցավալի հիշողություն։
Հարյուր հազարավոր ադրբեջանցի փախստականներ և հարկադիր վերաբնակներ, որոնք տեղահանվել են իրենց հայրենիքից, ստիպված են եղել ապրել աներևակայելի կենսապայմաններում՝ առանց վրանային ճամբարներում հարմարավետության: Այս երկարատև բռնի տեղահանումը բաժանել է ընտանիքներին, կոտրել համայնքների սոցիալական կապերը և նրանց կանգնեցրել հուսահատության և անորոշության առաջ:
Հայաստանը տարիներ շարունակ լկտիաբար խախտել է միջազգային իրավունքի նորմերը, չի դադարեցրել իր օկուպացիան և կանխել ադրբեջանցի հարկադիր վերաբնակների անվտանգ վերադարձը։ Այնուամենայնիվ, 2020 թվականի աշնանը, երբ Ադրբեջանը ետ մղեց Հայաստանի հերթական նողկալի հարձակումը և ազատագրեց իր օկուպացված տարածքները, վերջապես հույսի շող վառվեց տեղահանվածների համար՝ վերադառնալու իրենց տները։
Այնուամենայնիվ, վերականգնման և վերաինտեգրման ճանապարհին մնում են աննախադեպ մարտահրավերներ և դժվարություններ: Հայաստանն աղտոտեց իր ժամանակին զբաղեցրած հողերը բազմաթիվ հանքերով և այդ տարածքները վերածեց մահվան թակարդի։ Հրաժարվելով բացահայտել մահվան այս գաղտնի սերմերի գտնվելու վայրը՝ Հայաստանը, որն ակնհայտորեն անտարբեր է մարդկային կյանքի նկատմամբ, հարվածում է միջազգային մարդասիրական իրավունքի ժայռին։
Ադրբեջանցիների նկատմամբ աննախադեպ անարդարության նկատմամբ համաշխարհային հանրության արձագանքը հիասթափեցնող է եղել՝ ցույց տալով հստակ երկակի ստանդարտներ մարդու իրավունքների հարցերում մոտեցումներում։ Չնայած Հայաստանի տխրահռչակ գործողությունների ծանրությանը, համաշխարհային հանրությունը չհամակրեց ողորմելի իրավիճակում հայտնված ադրբեջանցիների վիճակը և չցուցաբերեց նրանց արժանի աջակցությունը:
Ինքնահռչակ «միջազգային հանրության» ընտրողական մոտեցումը նախապաշարմունքի և անտարբերության բացահայտ դրսեւորում է, ինչը ցույց է տալիս ադրբեջանական ժողովրդի մեծ տառապանքների նկատմամբ նրանց բացահայտ անտեսումը։ Թվում է, թե նրանք նախընտրում են հարմար կերպով մոռանալ բռնի տեղահանումների, հալածանքների ու ջարդերի բախված ադրբեջանցիների տխուր ճակատագիրը։ Փոխարենը փորձում են ուշադրությունը կենտրոնացնել Ադրբեջանի Ղարաբաղի շրջանում ապրող հայերի գոյություն չունեցող ու շինծու «պոտենցիալ» խնդիրների վրա։
Մտահոգիչ խարդախություններից է փորձը ձևացնել, թե Ադրբեջանի տարածքը, որտեղ ժամանակավորապես տեղակայված են ռուս խաղաղապահները, պատկանում է բացառապես հայերին՝ միտումնավոր կոծկելով անցյալի դառը ճշմարտությունները։ Փաստն այն է, որ ադրբեջանցիներին գազանաբար վտարել են այդ շրջանի բազմաթիվ բնակավայրերից, այդ թվում՝ Խանքենդիից, Քարքիջահանից, Մալիբեյլիից, Գարադաղլիից և Խոջալուից։ 1992-ի Խոջալուի ջարդերի դառը հիշողությունները, երբ հայկական զինված ուժերը զանգվածային սպանություններ կատարեցին ադրբեջանցի խաղաղ բնակիչների հետ, թողեցին անջնջելի հետքեր։ Հարկադիր տեղահանված ադրբեջանցիները դեռ չեն կարողանում վերադառնալ այդ բնակավայրեր։ Նման ապակողմնորոշիչ հայտարարությունները, որոնք փորձում են հայերի համար ստեղծել բացառիկության պատկեր, միայն ծառայում են անարդարության և պառակտող մոտեցման հավերժացմանը։
Այս միակողմանի դիրքորոշումը բացահայտում է նրանց իրական դեմքը, ովքեր պնդում են, որ պաշտպանում են արդարությունը և մարդու իրավունքները, քանի որ նրանք բացահայտորեն անտեսում են ադրբեջանցիների իրավունքներն ու դժվարությունները՝ ելնելով էթնիկ և կրոնական նկատառումներից:
Նման դիրքորոշումը աջակցում է Հայաստանի պատերազմին ու մարդկության դեմ հանցագործություններին, ռասայական խտրականությանը, պայմաններ է ստեղծում մոլեգնող անարդարության և Ադրբեջանի ժողովրդի նկատմամբ ճնշումների շարունակման համար։
Այս արտոնյալ հարաբերություններից ոգևորված՝ Հայաստանը շարունակում է իր ամբարտավանությունը՝ մերժելով վտարված ադրբեջանցիների՝ հայրենի հող վերադառնալու իրավունքը։ Հարկադիր վտարումը «կամավոր» անվանելով՝ նրանք անամոթաբար փորձում են ադրբեջանցի փախստականներին զրկել Հայաստան վերադառնալու իրենց հիմնարար իրավունքից։ Հայաստանի համառ հրաժարումը Արևմտյան ադրբեջանական համայնքի հետ երկխոսությունից՝ կապված Հայաստանից վտարված ադրբեջանցիների անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի հետ, Համայնքի իրավացի պայքարը որպես «տարածքային պահանջ» որակելը ևս մեկ մտահոգիչ ապացույց է այս պետության՝ հրաժարվելու իր մոնոէթնիկ քաղաքականությունից։ եւ Հայաստանում արմատացած ադրբեջանաֆոբիան։
Բացի այդ, Հայաստանի «ղարաբաղցի հայերի բացառիկության» մասին պնդումը արձագանքում է խնդրահարույց և խորապես մտահոգիչ գաղափարախոսությանը։ Այն հիշեցնում է պատմական զուգահեռները, որոնք ահազանգում են բոլորի համար: Նման վտանգավոր մոտեցումը ցույց է տալիս հավատը ռասայական գերազանցության և այլոց էթնիկ պատկանելության վրա բացառելու նկատմամբ:
Աղբյուր.Հաշվետվություն
