Վարչապետը հայտնել է եռակողմ հայտարարության ստորագրման պատճառները
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի հայտարարության ստորագրման հիմնական պատճառ նշել է Շուշայի հանձնումը։
Այս մասին հունիսի 20-ին վարչապետը խոսել է Ղարաբաղյան 44-օրյա պատերազմի հետաքննող հանձնաժողովի նիստում։ խոսեց.
Փաշինյանն ասաց, որ գլխավոր խնդիրը ոչ թե խորհրդանշական, այլ ռազմավարական նշանակությունն է Շուշայի հանձնվելու.
««Շուշայի կորստից հետո Ստեփանակերտը (Խանքենդի – խմբ.) կհայտնվի հարձակման տակ, ճնշումը Մարտունու (Խոջավանդայի – խմբ.) վրա կավելանա, մեր զինվորներից մոտ 25 հազարը կարող էին շրջափակվել։
Փաշինյանը նշեց նաև, որ հոկտեմբերի 7-ին կապ է հաստատել իր ռուս գործընկեր Վալիդմիր Պուտինի հետ։
Նրա խոսքով, այն ժամանակ ՌԴ նախագահը հայտարարեց, որ ցանկանում է միջնորդական ջանքեր գործադրել հնարավորինս շուտ հրադադարի հասնելու համար.
«Ես համաձայնեցի, բայց հարցրի զինադադարի պայմանների մասին։ Հայաստանը գտնում էր, որ դա պետք է լինի առանց որևէ պայմանի, կողմերը պետք է կանգնեն իրենց դիրքերի վրա, և միայն դրանից հետո սկսվի հնարավոր փոխզիջման քննարկումը։ Նույն օրը հայտնի դարձավ, որ սրա հետ համաձայն չէ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Պուտինի և Ալիևի հաջորդ զրույցը կայացել է հաջորդ օրը։ Ալիևն ասել է, որ սպասում է, որ հայկական կողմը վերադարձնի Ֆուզուլին և Արազի երկայնքով զորքերը դուրս բերի Խուդաֆարի ջրային ավազան։ Ադրբեջանը պետք է կարողանա ավազանից ջուր վերցնել ոռոգման համար. Բացի այդ, Ալիևը պնդել է Շահբազ Գուլիևի և Դիլգամ Ասգարովի վերադարձը, ովքեր դատապարտվել են Լեռնային Ղարաբաղում սպանության համար։ Փոխարենը Բաքուն պատրաստ է վերադարձնել գերիներին. Բայց այս ամենը ոչ թե ռազմական գործողությունների դադարեցման, այլ մարդասիրական հրադադարի ապահովման համար է։
Սակայն վարչապետն ասել է, որ Ադրբեջանի պետության ղեկավարի պայմաններն անընդունելի են.
«Որովհետև մենք Պուտինի հետ պայմանավորվել ենք, որ հրադադարը պետք է հայտարարվի առանց որևէ պայմանի։ «Եթե նույնիսկ համաձայնեի զորքերը դուրս բերել, դա չի երաշխավորի, որ Ադրբեջանը չի շարունակի հարձակումը»։
Հաջորդ բանակցությունների ժամանակ Պուտինը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը պատրաստ է հումանիտար զինադադար կնքել հոկտեմբերի 9-ի լույս 10-ի գիշերը։
Այդ մասին քննարկելու համար Մոսկվա են հրավիրվել Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարներ Մնացականյանն ու Բայրամովը։
Նա հիշեցրել է, որ հանդիպումը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 10-ին Սերգեյ Լավրովի մասնակցությամբ.
«Հանդիպումից հետո Անվտանգության ուժերի միջնորդությամբ գերիների ու մահացածների փոխանակման համար մարդասիրական դադար է հայտարարվել։ Կողմերը պետք է սկսեին դեմ առ դեմ բանակցություններ՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի սկզբունքների հիման վրա խաղաղ կարգավորմանն արագ հասնելու համար։
«Սակայն կարճաժամկետ զինադադարից հետո Ադրբեջանը ոչ միայն չհետևեց հրադադարի ռեժիմին, այլև նորից սկսեց գրոհել նախկին DQMV-ի տարածքը, հրթիռային հարվածներ հասցրեց Ստեփանակերտին (Խանքենդին-խմբ.), Մարդակերտին (Աղդարե-խմբ. ), Հադրութ», – Փաշինյանը հավելեց.
Սակայն Ն.Փաշինյանն ընդգծեց, որ Երեւանը շարունակում է ջանքեր գործադրել դիվանագիտական դաշտում։
«Դիտարկվել է երկու կողմերի հետ շփման գծում ռուս դիտորդների տեղակայման տարբերակը։ Սակայն Ադրբեջանը խուսափեց դրանից և մեծացրեց ռազմական գործողությունների ինտենսիվությունը։ Հետագա օրերին նա եւս մի քանի զրույց է ունեցել Ռուսաստանի նախագահի հետ, որոնց հիմնական թեման եղել է զինադադարի ձեռքբերումը»։
Միաժամանակ Փաշինյանը վստահ է, որ չի համաձայնի հրադադարի, քանի դեռ Ադրբեջանի հարձակումը չի դադարեցվել։
Նրա խոսքով, իրավիճակն առաջնագծում ամենևին էլ լավ չէր, ուստի ռազմական գործողությունն ավարտելու մյուս տարբերակը փոխզիջման գնալն էր.
«2020 թվականի հոկտեմբերի 13-ին ես առաջին անգամ հարցրի Պուտինին՝ ի՞նչ պետք է անեմ պատերազմը դադարեցնելու համար։ Այս թեմայով ավելի երկար զրույց տեղի ունեցավ հոկտեմբերի 16-ին։ ՌԴ պետության ղեկավարն այնպիսի միտք է առաջ քաշել, որ 5 շրջանների վերադարձի դիմաց կարելի է խոսել պատերազմի ավարտի մասին։ Իհարկե, այս պահին կարգավիճակ չի որոշվելու։ Այդ օրը որոշվեց, որ կողմերը կաշխատեն այս գաղափարի իրականացման վրա»։
«Հոկտեմբերի 17-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը հանդես եկավ նախաձեռնությամբ և հայտարարեց, որ Ադրբեջանի նախագահը պատրաստ է հոկտեմբերի 18-ից ժամը 00:00-ից առանց որևէ պայմանի զինադադար հայտարարել։ Այս մասին հայտարարություն է տարածվել հոկտեմբերի 17-ի երեկոյան ժամերից հետո։ Սակայն Ադրբեջանը չի դադարեցրել ռազմական գործողությունը»,- ասել է. Փաշինյանն ասաց.
Հայաստանի վարչապետն ասաց, որ վերադարձել է նախորդ ծրագրին և Պուտինի հետ խոսել հոկտեմբերի 19-ի կեսօրին.
«Նա ասաց, որ պատերազմը կարելի է դադարեցնել տարիներ առաջ մշակված ռուսական պլանի հիման վրա։ Պայմանները հետևյալն են՝ 5+2 ձևաչափով վերադարձվում է 7 շրջան, Լաչինի միջանցքով լուծվում է Հայաստանի և ԼՂ-ի կապի հարցը, Ղարաբաղում տեղակայված են ռուս խաղաղապահներ, սակայն կարգավիճակը մնում է անորոշ։ Ես ասացի, որ այդ օրը երեկոյան կհայտնեմ իմ դիրքորոշումը։ Զրույցից հետո ես հրավիրեցի խորհրդարանի ներկայացուցիչներին, ապա հրավիրեցի Անվտանգության խորհրդի նիստ՝ Հայաստանի նախագահի և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի մասնակցությամբ։ Այնտեղ ասացի, որ պատրաստվում եմ զանգահարել Պուտինին և ասել, որ ընդունում եմ առաջարկված տարբերակը։ Չէի սպասում, որ հրավիրվածներից որևէ մեկը կկիսի այս որոշման պատասխանատվությունը, ուղղակի զեկուցեցի կատարվածի մասին»։
Նրա խոսքով, Ալիևը երեկոյան զանգահարել է Պուտինին և ասել, որ համաձայն է դադարեցնել պատերազմը այս պայմաններում.
«Այդ պահին երկու շրջաններ՝ Ֆուզուլին և Ջաբրայիլը գործնականում ամբողջությամբ գտնվում էին Բաքվի վերահսկողության տակ։ Հոկտեմբերի 20-ին Պուտինի Ալիևի հետ զրույցից հետո նա հայտարարեց, որ Ադրբեջանը պատրաստ է դադարեցնել պատերազմը, բայց ակնկալում է բոլոր 7 շրջանների վերադարձը։ Բացի այդ, պետք է երաշխավորվի ադրբեջանցի փախստականների վերադարձը Շուշա, և ռուս խաղաղապահների տեղակայումը Մեգրի՝ Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև միջանցքն ապահովելու համար»:
Նիկոլ Փաշինյանն առանձին անդրադարձավ այս հարցին և մերժեց առաջարկը։
Հոկտեմբերի 26-ին ԱՄՆ միջնորդությունը չաշխատեց.
Ադրբեջանը շարունակում էր գրոհել, նպատակը Շուշան էր։
Արդյունքում Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների բանակցությունները եռակողմ հայտարարության շուրջ սկսվել են 2020 թվականի նոյեմբերի 6-ին, իսկ փաստաթուղթն ինքը ստորագրվել է նոյեմբերի 9-ին։
Այս բաներն ասաց նաև Նիկոլ Փաշինյանը.
Վարչապետը նաև ընդգծել է, որ հոկտեմբերի 7-9-ը Վլադիմիր Պուտինի հետ հեռախոսով խոսել է 20 անգամ, իսկ 44 օրվա ընթացքում՝ մոտ 60 անգամ։
Հայաստանի վարչապետի տեսակետները Բաքուն դեռ պաշտոնապես չեն հաստատել։
Հակամարտության համառոտ տարեգրություն
Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ղարաբաղյան հակամարտության սկզբնական փուլը սկսվել է 1988թ.
Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ, որը սկսվեց Ադրբեջանի նկատմամբ Հայաստանի տարածքային հավակնություններով և ավարտվեց 1994 թվականին ստորագրված զինադադարի պայմանագրով, օկուպացվել են Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի շրջանը և հարակից 7 շրջանները։
2020 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի և Հայաստանի զինված ուժերի միջև 44-օրյա Երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքում Ադրբեջանը վերականգնել է վերահսկողությունը Ղարաբաղի մի մասի և հարակից 7 շրջանների նկատմամբ։
Ռուս խաղաղապահներ են տեղակայվել Լաչինի միջանցքում և Ղարաբաղի շփման գծում այն բանից հետո, երբ մարտերը դադարեցվել են Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի ղեկավարների կողմից ստորագրված եռակողմ համատեղ հայտարարությամբ։
Ներկա փուլում այդ տարածքում հաճախ է խախտվում հրադադարի ռեժիմը, նույնիսկ օրեր տեւող մարտեր են տեղի ունենում։
Արդյունքում երկու կողմերն էլ պարտվում են և միմյանց մեղադրում դրա համար։
