Ինչպես հաղորդվում է, նախագահ Իլհամ Ալիեւը հաստատել է «Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքը։ Փոփոխություններից մեկն էլ 2023 թվականի մայիսի 1-ից 10 տարով հայրենական արտադրության մարդատար ավտոմեքենաների վաճառքի համար ավելացված արժեքի հարկից (ԱԱՀ) ազատումն է։
Այսպիսով, ի՞նչ նշանակություն ունի փոփոխությունը և ինչպե՞ս այն կազդի ավտոշուկայի վրա։
Նախ սկսենք նրանից, որ ԱԱՀ-ն հարկատեսակ է, որը գումարվում է ապրանքների և ծառայությունների գնին և վճարում են սպառողները, այսինքն՝ գնորդները։ Ադրբեջանում ԱԱՀ-ն կիրառվում է 18 տոկոս դրույքաչափով։ Օրինակ՝ ԱԱՀ-ով վաճառվող ցանկացած 20000 մանաթ ապրանքի փաստացի գինը 16949,15 մանաթ է, իսկ ավելացված ԱԱՀ-ն՝ 3050,85 մանաթ։
Արտադրողի կողմից հանրապետությունում արտադրված մարդատար ավտոմեքենաների վաճառքի ԱԱՀ-ից ազատումը, կարծես թե, կհանգեցնի դրանց գնի նվազմանը։ Բանն այն է, որ առանց ԱԱՀ-ի վաճառքը նշանակում է ավելի քան 15 տոկոս գնի իջեցում։
Ի դեպ, հայրենական ավտոարտադրողները մեքենաների օտարման մասին օրենսդրության կողմերից մեկն են։ Օրենքի համաձայն՝ իր մեքենան տնօրինողին կտրվի հաստատման փաստաթուղթ, որի հիման վրա 3 տարվա ընթացքում հնարավոր կլինի երկրում արտադրված նոր մեքենա գնել զեղչված գնով։ Այսպիսով, իր մեքենան «մետալոմային» տված անձը, բացի այս զեղչից, կկարողանա գնել նոր մեքենա՝ առանց ԱԱՀ վճարելու։
ԱԱՀ-ից ազատված է ոչ միայն հայրենական մարդատար ավտոմեքենաների վաճառքը, այլև դրանց հավաքման համար նախատեսված 45 հումքի և նյութերի (արդյունաբերական հավաքում՝ մարդատար ավտոմեքենաների ամբողջական արտադրության տեսքով) ներմուծումը երկիր։
Փորձը ցույց է տալիս, որ հարկային և մաքսային արտոնությունների ներդրումն ազդում է առաջնային շուկայում մեքենաների գնի վրա։ Այս առումով, այն փաստը, որ ԱՊՀ երկրների կողմից արտադրվող մեքենաների գները տեղական շուկայում մյուսներից ցածր են, կապված է ոչ միայն տեխնոլոգիայի, այլև այդ երկրներից Ադրբեջան ներմուծման մաքսատուրքերի բացակայության հետ։
Բացի այդ, Ադրբեջան էլեկտրամոբիլների ներմուծումը (2019 թվականից) և դրանց վաճառքը (2022 թվականից) ազատված են ԱԱՀ-ից։ Նախորդ տարի արտադրության տարուց մինչև 3 տարով հին մեքենաների ներմուծման մաքսատուրքը 15 տոկոսից իջեցվել է 0 տոկոսի։ Քանի որ այդ մեքենաները չունեն ներքին այրման շարժիչ, դրանք չեն ենթարկվում ակցիզային տուրքի։
Ինչպես նաև 2022 թվականի հունվարի 1-ից 4 տարի ժամկետով ԱԱՀ-ից ազատվում է 3 տարի արտադրական ժամկետով և 2500 խորանարդ սանտիմետրից ոչ ավելի շարժիչի ծավալով հիբրիդային մեքենաների ներմուծումն ու վաճառքը։
Նման մեքենաների նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծացել է հարկային ու մաքսային արտոնությունների ֆոնին։ Այսպիսով, ըստ պաշտոնական ցուցանիշների, 2023 թվականի առաջին կիսամյակում հանրապետություն ներմուծված հիբրիդային մեքենաների թիվն աճել է 17,9 տոկոսով, իսկ էլեկտրամոբիլներինը՝ 7,3 անգամ։
Մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում նաև, թե արդյոք հայրենական արտադրության մեքենաների վաճառքի հարկային արտոնությունը կազդի՞ այլ մեքենաների գների վրա։ Կարելի է համարել, որ շուկայում մրցակցությունը կարող է աճել, իսկ գները կարող են նվազել՝ ներքին մարդատար ավտոմեքենաների նկատմամբ հարկերից ազատվելու պատճառով:
Սակայն տրանսպորտային փորձագետ Էլդենիզ Ջաֆարովն այդպես չի կարծում։ «Քաֆքազինֆո»-ի հետ մտքերով կիսված փորձագետն ասում է, որ քանի որ հանրապետությունում արտադրվող մեքենաները քիչ են, դրանք շուկայում գների նվազման վրա չեն ազդի.
«Ադրբեջանում տարեկան արտադրվում է 2000 մարդատար ավտոմեքենա։ Ուստի մեքենաների քանակն այսօր թույլ չի տալիս, որ ԱԱՀ-ից ազատումը որեւէ ազդեցություն ունենա ավտոմեքենաների շուկայում, այդ թվում՝ գների իջեցման էֆեկտ։ Բայց եթե արտադրության ծավալը 10000-ի սահմաններում է, շուկայի վրա ազդելու հնարավորություններ կարող են լինել։ Որովհետեւ տեղական արտադրությունն ավելի էժան կլինի»։
Մեր զրուցակիցը կարծում է, որ ԱԱՀ-ից ազատումը ձեռնարկատիրոջ համար ավտոմեքենաների արտադրության ծավալներն ավելացնելու հնարավորություն է։ Քանի որ ԱԱՀ չկա, իրենց արտադրած մեքենաների գինը մրցունակ է լինելու։
