«Մենք մարդուն ստեղծել ենք ամենագեղեցիկ ձևով»։ (Թին սուրա, այա 4):
Աստված մարդուն ստեղծել է ամենագեղեցիկ ձևով: Ստեղծագործության ժայռի իմաստության մեջ թաքնված է ՄԱՐԴ լինելու բանաձեւը։ Հոգու գեղեցկությունը կամ մարմնի գրավչությունը մարդու ծնունդից ի վեր քննարկվող թեմա է, և այս քննարկումը կշարունակվի մինչև աշխարհի վերջը։
Մարդը մարդ է իր մտքերով, աշխարհայացքով, կյանքի նկատմամբ ունեցած հայացքներով։ Այս աշխարհայացքներն ու մտքերը նույնպես վիճարկվում են տարբերություններով: Դա գալիս է մարդկանց գաղափարների, ապրելակերպի և աշխարհայացքի նկատմամբ հարգանքի զգացումից:
Եթե արարման էությունը հասցնես փիլիսոփայական մտքերի մակարդակի, ապա մարդը տիեզերքից անջատված չէ։ Այսինքն՝ տիեզերքը մարդու ներսում է։ Կամ մարդկանց վարքն ու գործողությունները ազդում են տիեզերքի վրա, կամ այն, ինչ տեղի է ունենում տիեզերքում, ազդում է մարդկանց վրա: Այս տեսակետից Իմադեդին Նասիմին գրել է, որ
«Ամեն ինչ, որ կա երկրի և երկնքի վրա, Ադամի մեջ է.
Այն ամենը, ինչ կա ամսում և տարում, Ադամի մեջ է»:
Ամբողջ աշխարհում հասարակությունները տարբերվում են նրանով, թե ինչպես են նրանք ցուցադրում այն, ինչ ունեն: Առանց տարբեր մտքերի ու կարծիքների հասարակությունները չեն կարող զարգանալ։ Վերադառնալով ավելի վաղ կետին, «Այնտեղ, որտեղ բոլորը նույն կերպ են մտածում, ոչ ոք չի մտածում»:
Այլ կերպ մտածելը հասուն վարքագծի գումարն է: Երկխոսությունների և քննարկումների ընթացքում հնարավոր է բացահայտել կամ ցույց տալ, թե յուրաքանչյուր մարդ որքան տարբեր է մտածում: Քանի դեռ մարդիկ միմյանց չեն դատում իրենց կարծիքի հիման վրա։
Յուրաքանչյուր անհատ հարգանքի արժանի էակ է, ուստի ոչ ոք չպետք է արհամարհի նրանց, ովքեր տարբերվում են իրենից կամ «սուրը ձեռքին» քայլի այդ տարբերությունների վրայով։
Հարգանքը մակերեսային, քաղաքավարի նորմ չէ հանուն ինչ-որ բանի, այլ հիմնարար մոտեցում, որը սահմանում է կյանքի տեսակետը: Մարդը կարող է սխալվել, և այդ սխալների առկայությունը դիմացինին իրավունք չի տալիս «կացնահարել» այդ մարդուն այս սխալների համար։ Խնդիրների մեծ մասը լուծվում է էթիկական, նորմալ քննարկումների միջոցով։ Այս քննարկումների արդյունքում հասարակությունը կարող է զարգանալ։
Միտքը արժեք է, որն ունի յուրաքանչյուր մարդ: Երբ մենք շփվում ենք այս գաղափարների հետ, մենք չենք զգում վերլուծության, ըմբռնման և եզրակացության նույն գործընթացը: Օրինակ, երբ ենթարկվում ենք սկզբունքորեն թերի գիտական մոտեցմանը, մենք կարող ենք անմիջապես ճանաչել, որ դա պայմանավորված է տեսական թերությամբ և այլն: Եթե մոռանանք, որ մարդը կարող է սխալ մտածել, արժեզրկում ենք նրան։ Այսինքն՝ գաղափարը դիտարկելիս պետք է այն վերլուծել՝ հիմնվելով այնպիսի չափանիշների վրա, ինչպիսիք են ներքին հետևողականությունը և գիտական հիմքը։
Մենք գնահատում ենք այն մտքերը, որոնք ունեն խորություն, հետևողականություն և հոգևոր հարստություն, որը կսնուցի մեր հոգին, և մենք վերացնում ենք նրանց, որոնք չունեն հիմք և թերի:
Չի կարելի ասել, որ բոլորը նույնն են, բոլորն իրենց պահում են էթիկական։ Եթե այսպես մտածեինք, ապա հաշվի չէինք առնվի հասարակական վայրերում գռեհիկ արտահայտությունների, երբեմն էլ վիճաբանությունների ցուցադրումը։
Չմոռանանք, որ բոլորս էլ ժամանակին սխալ մտքեր ենք ունեցել շատ բաների մասին։
Ոչ ոք բարոյական արժեքների առումով առավելություն չունի մյուսի նկատմամբ։ Ստեղծողը հայտարարում է, որ գերազանցության աստիճանը բարեպաշտությամբ է։ Փաստի իմացությունը պարտադիր չէ, որ բերի ամբարտավանության։ Նա, ով գիտի, պարտավոր է սովորեցնել նրանց, ովքեր չգիտեն: Այնուամենայնիվ, չպետք է անտեսել, որ այլ մարդկանց պարտականությունն է հարգանքով վերաբերվել գիտելիքի տիրոջը: «Կարո՞ղ է լինել մեկը, ով գիտի և մեկը, ով չգիտի»: նրանք, ովքեր հավատում են նրա իմաստությանը, չեն կարող անտեսել այն:
Եթե ընդունենք, որ ոչ ոք չի կարող գերազանցել, քանի որ գիտի ճշմարտությունը, և որ նրանք, ովքեր ապատեղեկացված են, անթույլատրելի են, ապա անհատները արժանի են հարգանքի էկզիստենցիալ նկատառումներով՝ անկախ իրենց արտադրած մտածողության որակից:
Ռասուլ Միրհաշիմլի
Gununsesi.info
