Սարսափելի գրքերի երկիր | | Խուրալ թերթ

Ռովշան Հաջիբեյլի

Բանտում գտնվողներին գրքեր չեն ուզում տալ

Հրատարակիչ Շահբազ Խուդուօղլուն տարիներ շարունակ աշխատել է ավելի շատ գրքեր կարդալու համար: Ոմանք անմիջապես ասում են՝ «այստեղ բիզնես շահեր կան»։ Իհարկե կա։ Սակայն այս շահը ծառայում է նաեւ հասարակության զարգացմանը։ «Գիրք անիվների վրա» նախագիծը կարելի է հաջողված համարել, թեկուզ տեղ-տեղ դիմադրության բախվի… Որովհետև դա էլ է հասկանալի, ժողովրդավարական արժեքներից հեռու իշխանությունը չի ուզում, որ գիրք կարդան, գրքերը գան դեպի Հայաստան. դուռ, բնակչությունը կրթվի, ավելի հեշտ է կառավարել անգրագետ զանգվածին.

Երկար տարիներ մեր երկրում գրքի դեմ կարծես «խաչակրաց արշավանք» է ընթանում։ Հավանաբար հիշում եք նախագահական 2004 թ. «Լատինական գրով ադրբեջաներեն լեզվով զանգվածային հրապարակումների իրականացման մասին». Ես ասում եմ հրամանը. Ինքնին մտադրությունը կարծես մաքուր էր, բայց այս հրամանը լուրջ հարված հասցրեց ամբողջ երկրի գրադարաններին: Կիրիլյան այբուբենով տպագրված բոլոր գրքերը հանվել են։ Այդ տարիներին գյուղում իմացա, որ գյուղի և դպրոցի գրադարանների բոլոր գրքերը դուրս են նետվել։ Այդ տարիներին գյուղում գազ չկար, գյուղացիներն այդ գրքերը տարել են տուն, վառել են վառարանի մեջ։

Փաստորեն, այդ հրամանի նպատակներից մեկն էլ եղել է ոչ ցանկալի հեղինակների գրքերը ոչնչացնելը, միաժամանակ բյուջեից միլիոններ գողանալը։ Այն ժամանակ Ռամիզ Մեհդիեւը, Ֆաթմա Աբդուլլազադեն եւ այլք «Լատինական գրաֆիկա» օպերացիայից լավ գումար էին վաստակում…
Որտեղի՞ց եք հիշել այս գիրքը 20 տարի առաջ: Սոցցանցերից տեղեկացա, որ այն գրքերը, որոնք փաստաբան Էլչին Սադիգովը տարել է իր հետ, երբ գնացել է քաղբանտարկյալների հետ հանդիպման, չեն ընդունվել։

Ձերբակալվածների պահման վայրի տնօրինությունը վերադարձրել է գրքերը. չի կարելի քաղբանտարկյալներին գրքեր տալ. Սակայն նա չասաց, թե որ օրենքում, օրենսգրքում, կանոնում է սա գրված։ Սա առանց պատճառի չէ, քանի որ ոչ մի օրենքում նման արգելք չկա, անգամ կեղծ մանդատներով պատգամավորները նման օրենք չեն ստորագրել…

Բայց ինչո՞վ է պայմանավորված գրքերը բանտեր բաց թողնելու և բանտարկյալներին հանձնելու արգելքը։ Իսկապե՞ս շատ են արգելված գրքերը երկրում։ Բայց որտե՞ղ է հնարավոր ծանոթանալ այդ գրքերի ցանկին։ Միգուցե ոստիկանության բաժանմունքների դիմաց տեղադրված «Ոստիկանության հետախուզման մեջ է» ցուցանակների փոխարեն դրանք պետք է տեղադրվեն ձերբակալվածների պահման վայրի դիմաց, բայց այստեղ պետք է տեղադրվի արգելված գրքերի ցանկ։ Նրանք, ովքեր հայտնվում են կալանավայրերում, պետք է ծանոթանան այդ ցանկին, որպեսզի չտանջվեն ու չծանրաբեռնվեն այդ գրքերով։ Ինչպե՞ս է պատահում, որ արգելված թմրանյութերը հայտնվում են բանտերում, իսկ չարգելված գրքերը հետ են վերցնում:

Լրագրող Սեւինջ Վագըֆքիզիին, Ուլվի Հասանլիին, Նարգիզ Աբսալամովային, Հաֆիզ Բաբալիին, Էլնարա Գասիմովային, Ազիզ Օրուջովին և այլոց ուղարկված գրքերը ի՞նչ փոփոխություններ կարող են անել այս կառավարության նկատմամբ նրանց մտածելակերպի և վերաբերմունքի մեջ, ինչն արգելում է բանտի վարչակազմը։ Բանտում գտնվող քաղբանտարկյալների մեծ մասն անցել է երիտասարդության տարիները և մինչ այժմ շատ գրքեր են կարդացել, ինչը նշանակում է, որ ինչ փոփոխություններ եղել են, արդեն եղել են։ Բայց ո՞րն է վախը։ Այդ մարդկանցից ոմանք ապրել են բանտում, բանտարկվել, ճնշումների են ենթարկվել, բայց կյանքի նկատմամբ նրանց հայացքները չեն փոխվել, և չի ակնկալվում, որ ինչ-որ գիրք կփոխի նրանց… Մարդկանց փոխելը դժվար գործ է, ավելի լավ է. կամ փոխել օրենքները, կամ քո երկակի վերաբերմունքը օրենքների նկատմամբ: Ինչպե՞ս է պատահում, որ ահաբեկիչները կարող են տեսաերիզով խոսել իրենց ընտանիքների հետ, բայց անօրինական և կեղծ մեղադրանքներով ձերբակալված լրագրողները ամիսներով զրկված են այդ իրավունքից։

Առայժմ գործող օրենքները բերման ենթարկվածների կողմն են։ Նրանց իրավունքն է օգտվել բոլոր իրավունքներից։ Նրանք նախաքննության փուլում են, մեղադրյալներ են, դեռ հանցագործ չեն համարվում (հանցագործների իրավունքները պաշտպանված են նաև օրենքով), ասում են, որ իրենց բերման ենթարկելու ժամանակ հանցագործություն չեն կատարել և դատարանում իրենց ելույթներում՝ զրպարտված, նրանք ձերբակալվում են կեղծ մեղադրանքներով՝ իրենց լրագրողական գործունեության համար։ Նրանց բոլոր իրավունքները պետք է պաշտպանված լինեն Բաքվի մեկուսարանում, որտեղ նրանք պահվում են։ ԱՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում գրված է. «161.1.2. Ձերբակալված անձին նախնական կալանքի կենտրոն բերելուց անմիջապես հետո նրան հնարավորություն տալ հեռախոսով կամ այլ կերպ տեղեկացնել իր մերձավոր ազգականներին կամ այլ անձանց, որոնց հետ կապն օրինական հետաքրքրություն է ներկայացնում իր համար, և որտեղ է նա պահվում։ նշանակում է…» դա բանտի վարչակազմի պարտականությունն է: Ձերբակալվածների պահման վայրի ղեկավարությունը կատարել է այս պարտականությունը։ Ոչ, ամիսներ շարունակ նրանց թույլ չէին տալիս հեռախոսով խոսել կամ հանդիպել ընտանիքների հետ։ Հիմա գրքեր էլ չեն ուզում տալ…

Մաղթենք, որ պարոն Շահբազի «Անիվների վրա գրախանութը» գնա Բաքվի քննչական մեկուսարան և երկրով մեկ սփռված բանտերի բակերը… Մի վախեցեք գրքից…