Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահու և Միացյալ Նահանգները Նախագահ Ջո Բայդեն Երկու առաջնորդները երկուշաբթի օրը առաջին անգամ հեռախոսով զրուցեցին մեկ ամսվա ընթացքում, երբ լարվածությունը շարունակեց աճել:
Խոսքը գնում էր Համասի դեմ Իսրայելի պատերազմի մասին։ Արշավը, որն այժմ իր վեցերորդ ամիսն է, խզում է առաջացրել երկարամյա դաշնակիցների միջև, որը ոմանք աննախադեպ են անվանել: Թեև ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հարաբերությունները հղի են տարաձայնություններով և ճգնաժամերով, դաշինքը հիմնականում համարվում է կայուն և անկոտրում:
Լարվածություն նախագահ Բայդենի և Նեթանյահուի միջև Դա ակնհայտ էր նույնիսկ պատերազմից առաջ, քանի որ Իսրայելի կառավարությունը ձգտում էր լայնորեն բարեփոխել երկրի դատական համակարգը: Մինչ Նեթանյահուն պնդում է, որ բարեփոխումները հետագայում կժողովրդավարացնեն Իսրայելը, ԱՄՆ-ը մտահոգություն է հայտնել, որ հիմնանորոգումը իշխանությունը կենտրոնացնելու է Իսրայելի գործադիր իշխանությունում: Սպիտակ տունը քննադատել է նաև Նեթանյահուի կառավարությունում ծայրահեղ աջ ծայրահեղ ազգայնական կաբինետի նախարարների ընդգրկումը:
Հոկտեմբերի 7-ից հետո անհապաղ աջակցություն, բայց հիմա նվազո՞ւմ:
Իսրայելի վրա ՀԱՄԱՍ-ի անսպասելի հարձակումից հետո, որի հետևանքով զոհվեց մոտ 1200 մարդ, նախագահ Բայդենը մի կողմ թողեց իր տարաձայնությունները Նեթանյահուի հետ և սկսեց անհապաղ աջակցություն ցույց տալ հրեական պետությանը: Հարձակումից մի քանի օր անց Թել Ավիվ այցելած ամերիկացի առաջնորդը իր համերաշխությունն է հայտնել Իսրայելի ժողովրդին և խոստացել շարունակել զենք մատակարարել Իսրայելին։ ԱՄՆ-ը նաև ավիակիրներ է տեղակայել տարածաշրջան՝ Իսրայելի մյուս թշնամիներին՝ հիմնականում Իրանին, հետ պահելու պատերազմին միանալուց:
Մինչ պատերազմը շարունակվում էր, ԱՄՆ-ն ավելի շատ հարցեր բարձրացրեց Իսրայելի մարտավարության և վերջնախաղի ռազմավարության վերաբերյալ: Գազայի հատվածի վրա Իսրայելի հարձակումը մեծ զոհեր է տվել, ավելի քան 31,000 պաղեստինցի է զոհվել և 73,000-ը վիրավորվել, ըստ Գազայի ՀԱՄԱՍ-ի ղեկավարած առողջապահության նախարարության: Հարձակումը տարածքում համատարած ավերածություններ է առաջացրել, որոնց վերանորոգումը միլիարդավոր դոլարներ կարժենա։ Տարբեր միջազգային կազմակերպություններ նաև զգուշացրել են Գազայում սովի և Իսրայելի վրա ճնշումների ավելացման մասին՝ իր հարձակումը դադարեցնելու համար:
Վերջին շաբաթների ընթացքում սրվել է ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյաների որդեգրած տոնը Իսրայելի առաջնորդների նկատմամբ։ Այս տարվա սկզբին հաղորդվում էր, որ ԱՄՆ նախագահը Նեթանյահուին անվանել է «չար սրիկա», ինչը նա հերքել է։ Սակայն անցյալ շաբաթ նա հայտարարեց, որ Իսրայելի առաջնորդն ավելի շատ վնաս է հասցրել, քան օգուտ իր երկրին:
Ռայխմանի համալսարանի միջազգային և մերձավորարևելյան ասպարեզների ղեկավար դոկտ. «Դա եզակի ճգնաժամ է թե՛ այն պատճառով, որ պատերազմի մեջ է, և թե՛ այն պատճառով, որ այն այնքան անձնական է թվում», – ասաց Շայ Հար-Զվին: Քաղաքականություն և ռազմավարություն, ասել է The Media Line-ը: «Անձնական քննադատությունը, ավելին, քան քաղաքականության քննադատությունը, այս ճգնաժամը դարձնում է բացառիկ և, գուցե, ամենասուրներից մեկը»:
Հիմնական վիճաբանությունը Գազայի հատվածի հարավային Ռաֆահ քաղաքում իսրայելական ռազմական գործողությունն է: ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ պատերազմի պատճառով տեղահանված մոտ 1,7 միլիոն պաղեստինցիների մեծ մասն ապաստան է գտնում Ռաֆահում։ Ռաֆահը Գազայի միակ քաղաքն է, որտեղ իսրայելական ցամաքային ուժերը դեռևս գործողություններ չեն սկսել։
Քանի որ Իսրայելը հետաձգեց իր գործողությունը Ռաֆահում, միջազգային ճնշումը մեծացավ քաղաքում գործողությունների դեմ: Շատ երկրներ նախազգուշացնում են, որ Ռաֆահում հումանիտար ճգնաժամը կվատթարանա՝ դրդելով Իսրայելին մտածել, թե ինչպես լավագույնս վարվել քաղաքի խաղաղ բնակչության հետ:
Նեթանյահուն խոստացել է գործել Ռաֆահում՝ ասելով, որ այնտեղ թաքնված է ՀԱՄԱՍ-ի բարձրաստիճան ղեկավարությունը։ Քաղաքում կա նաև ստորգետնյա թունելների լայն ցանց, որը, ենթադրաբար, տանում է դեպի հարևան Եգիպտոս: Թունելները հանդիսանում են ՀԱՄԱՍ-ի հիմնական փրկօղակը և զենքի աղբյուրը, որն Իսրայելի առաքելության առանցքային թիրախն է՝ ոչնչացնելու ահաբեկչական կազմակերպության ռազմական հնարավորությունները:
«ԱՄՆ-ն զգում է, որ Իսրայելը բավարար ջանքեր չի գործադրում Գազայում հումանիտար կարիքները բավարարելու համար և պատասխաններ է ուզում, թե Իսրայելը ինչպես է մտադիր վարվել Ռաֆահի խաղաղ բնակչության հետ», – ասել է Հար-Ցվին: «Անհամաձայնության հիմքում հումանիտար խնդիրն է».
Երկու առաջնորդների հեռախոսազրույցի Սպիտակ տան ընթերցման համաձայն՝ Նեթանյահուն «համաձայնել է պատվիրակություն ուղարկել Միացյալ Նահանգներ՝ մտքեր փոխանակելու և այլընտրանքային մոտեցումներ քննարկելու համար, որոնք ուղղված կլինեն ՀԱՄԱՍ-ի հիմնական տարրերին և կապահովեն Եգիպտոս-Գազայի սահմանը առանց հիմնական հիմքի։ գործողություն»: Ռաֆահում»։
Հար-Զվին ավելացրել է. «Ամերիկյան ընկալումն այն է, որ Նեթանյահուի քաղաքական նկատառումներից ելնելով, նա մերժում է ցանկացած հնարավոր լուծում»: «Այն ոչ միայն բաց է թողնում պատմական հնարավորությունը, այլև ռազմավարական առումով շփոթեցնում է Իսրայելին՝ մեծացնելով ավելի լայն հակամարտության վտանգը, որն ուղղակիորեն կազդի Ամերիկայի ռազմավարական շահերի վրա»:
Լարվածությունն աճել է նաև Իսրայելի հյուսիսային սահմանին՝ սպառնալով ընդլայնել հակամարտության մասշտաբները։ Այս զարգացումները գնալով ավելի են օտարացնում Սպիտակ տունը:
Հրադադարի շուրջ բանակցությունները և Համասի կողմից պահվող իսրայելցի պատանդներին ազատ արձակելու համաձայնությունը կարող են հանգստացնող ազդեցություն ունենալ տարածաշրջանի վրա: Ներկայումս այդ բանակցություններն ընթանում են Քաթարում։
«ԱՄՆ կառավարությունն անհանգստացած է, որ այս բանակցությունների ձախողումը նշանակում է տարածաշրջանային էսկալացիա»,- ասել է Հար-Ցվին։ «Վարչակազմում ըմբռնում կա, որ տարածաշրջանն այժմ գտնվում է կրիտիկական խաչմերուկում»։
Անցյալ ամիս Միչիգանի դեմոկրատների չվիճարկվող նախնական ընտրություններում ընտրողների 13%-ը քվեարկեց «անհավատարիմ»՝ որպես շարժման մի մաս՝ բողոքելով Իսրայել-Գազայի պատերազմում նրա վարած վարքագծի դեմ: Արդյունքը Սպիտակ տանն ազդարարեց, որ Գազայի հատվածում նրա քաղաքականությունը վտանգի տակ է դնում նախագահին:
«Պատերազմի սկզբում Բայդենը պատրաստ էր վճարել Իսրայելին իր աջակցության համար, բայց այժմ այլախոհ ձայները թափ են հավաքում և, հավանաբար, կազդեն Բայդենի վրա», – բացատրեց Հար-Ցվին:
Հանգստյան օրերին Սենատի մեծամասնության առաջնորդ Չակ Շումերը խիստ քննադատության ենթարկեց Նեթանյահուին և կոչ արեց Իսրայելում արտահերթ ընտրություններ անցկացնել։ Շումերը քննադատության է ենթարկվել ինչպես իսրայելցիների, այնպես էլ ԱՄՆ հանրապետականների կողմից Իսրայելի ներքին գործերին միջամտելու համար: Նախագահը բարձր է գնահատել մեծամասնության առաջնորդի ելույթը՝ ավելի զայրացնելով Նեթանյահուին։
Թեև Իսրայելի և ԱՄՆ-ի միջև առկա լարվածությունը աննախադեպ է անվանվել, երկու երկրներն անցյալում դժվար ժամանակներ են ունեցել:
ԱՄՆ-ում Իսրայելի նախկին դեսպան Զալման Շովալը The Media Line-ին տված հարցազրույցում ասել է.
Նրա խոսքով, եղել են «ավելի վատ» ճգնաժամեր, քան այն ճգնաժամերը, որոնց բախվում են ներկայումս Իսրայելն ու ԱՄՆ-ը։
1973 թվականի Յոմ Կիպուրի պատերազմից հետո Իսրայելը և Միացյալ Նահանգները հակասում էին Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև ապագա հակամարտությունը կանխելու հարցում: Տարաձայնությունների արդյունքում ԱՄՆ-ը «վերագնահատեց» Իսրայելի հետ իր հարաբերությունները և սառեցրեց այդ երկրին զենքի մատակարարումը, ինչը մեծ լարվածություն առաջացրեց դաշնակիցների միջև։ Իսրայելն այնուհետև անցավ Եգիպտոսի հետ անջատման համաձայնագրի ստորագրմանը, ենթադրաբար ամերիկյան ճնշման ներքո:
1990-ականների սկզբին նախագահ Ջորջ Բուշը հայտարարեց, որ Միացյալ Նահանգները վարկային երաշխիքներ չի տրամադրի Իսրայելին, քանի դեռ նա չի դադարեցրել բնակավայրերի կառուցումը Հորդանան գետի Արևմտյան ափին և Գազայի հատվածում:
Երկու ճգնաժամերն էլ աննախադեպ ու ոմանց համար անհաղթահարելի էին թվում:
Իսրայելի և ամերիկյան հասարակությունը զգալիորեն փոխվել է այդ ճգնաժամերից հետո: Իսրայելի հասարակությունն ավելի ու ավելի է շարժվում դեպի աջ՝ կայունորեն ավելի քիչ աջակցություն ցուցաբերելով բանակցային լուծմանը, որը ենթադրում է պաղեստինյան պետության ստեղծում: Դեմոկրատական կուսակցությունը նույնպես փոխվել է վերջին տարիներին, երբ առաջադեմ տարրն ավելի է աջակցում պաղեստինցիներին:
«Այս փոփոխությունները չեն կարող թերագնահատվել»,- ասաց Շովալը։ «Երկու երկրների քաղաքական ապագան անհասկանալի է».
Այս ապագան շատ է կախված ամերիկյան և իսրայելցի առաջնորդների ճակատագրից։ Նախագահ Բայդենը նախընտրական քարոզարշավի մեջ է, որը կավարտվի 2024 թվականի նոյեմբերին։ Նեթանյահուն հետ է մնում ընտրություններում, և ակնկալվում է, որ նրա ավելի ու ավելի ժողովրդականություն վայելող կառավարությունը կշարունակվի մինչև 2026 թվականին նշանակված ընտրությունները: Երկու երկրներում էլ ընտրությունների արդյունքները կանդրադառնան ճգնաժամի ընթացքի վրա։
«Հարցն այն է, թե արդյոք ԱՄՆ-ը կշարունակի՞ իրեն տեսնել որպես արևմտյան աշխարհի առաջնորդ, թե՞ կավելանան նրա մեկուսացման միտումները»,- ասել է Շովալը։
Նա հավելել է, որ երկու առաջնորդների միջև անձնական քիմիան այնքան էլ կարևոր գործոն չէ, որքան շատերը կարծում են։ Իսրայելն ու ԱՄՆ-ը դեռ փոխադարձ շահեր ունեն, և այս երկրները, ի վերջո, կհաղթահարեն ներկայիս ճգնաժամը, ասել է Շովալը։
«Ամերիկայի պաշտպանական աջակցությունն Իսրայելին բխում է նաև իր շահերից, այդ թվում՝ ֆինանսական շահերից»,- ասել է նա։ «Եթե ԱՄՆ-ում հիմնարար փոփոխություններ չլինեն, ապա այս համագործակցությունը կշարունակվի»։
Իսրայելը տարեկան միլիարդավոր դոլարներ է ծախսում ամերիկյան սպառազինության համակարգերի, ռազմական տեխնիկայի և ծառայությունների վրա։
ԱՄՆ-ը ցանկանում է վերջ տալ պատերազմին, չնայած հայտարարում է, որ աջակցում է Համասին հաղթելու Իսրայելի նպատակին։ Իսրայելի հանրային կարծիքը շատ է կողմ պատերազմական ջանքերը շարունակելուն։ Այս միտումն արտացոլված է բազմաթիվ հարցումներում և անկախ է Նեթանյահուի ժողովրդականության անկումից:
«Երբ ամերիկացիները գալիս են Նեթանյահուի մասին իրենց մեկնաբանություններն անելու, նրանք պետք է հիշեն, որ Իսրայելում պատերազմին մեծ աջակցություն կա»,- ասել է Շովալը։ «Վստահ չեմ, որ նրանք հասկանում են այստեղ ներքաղաքական հիմքում ընկած գործոնները»:
