Յուրաքանչյուր ոք, ով կարդացել է ժամանակակից իսրայելցի գրողների որևէ գիրք կամ էսսե, հավանաբար հանդիպել է այս խոսքերին: Ջեսիկա Քոհեն.
Որովհետև Քոենն այսօր եբրայերեն-անգլերենի ամենապահանջված թարգմանիչն է: Միայն վերջին մեկ տարում լույս են տեսել նրա չորս թարգմանությունները՝ «Պրոֆեսոր Շիֆի մեղքը», Ագուր Շիֆի վեպը; Ստոկհոլմ. Նոյ Յեդլինի վեպ; Դեյվիդ Գրոսմանի մանկական գիրքը Ամեն կնճիռ ունի պատմություն; և վեպերի ժողովածու, որը կոչվում է «Եբրայերեն ուսուցիչ»: Մայա Արադ. Քոհենը նաև թարգմանել է Գրոսմանի «Նյու Յորք Թայմս»-ի «Մարտի Նյու Յորք Թայմս»-ի «Իսրայելն ընկնում է անդունդը» Իսրայել-Համաս պատերազմի մասին գրությունը։
Վերջին 25 տարիների ընթացքում նա թարգմանել է ավելի քան 30 գիրք և տասնյակ կարճ գործեր Իսրայելի ամենահայտնի գրողների, այդ թվում՝ Ամոս Օզի, Էտգար Քերեթի, Դորիտ Ռաբինյանի, Ռոնիտ Մատալոնի և Նիր Բարամի կողմից: 2017 թվականին նա Գրոսմանի հետ կիսել է Man Booker International Prize-ը «Ձին քայլում է դեպի բար» ֆիլմի համար, իսկ չորս տարի անց նրան շնորհվել է Գուգենհայմի կրթաթոշակ։
Երկլեզվություն
Ինչպես Կոենը ստացել է իր կայքը thehebrewtranslator.comԼինե՞լ իսրայելական գրականության գլխավոր թարգմանիչը։
«Կարծում եմ, որ դա լավ կապերի և հաջողության համադրություն է», – ասաց նա վերջերս Zoom-ի հարցազրույցում Դենվերից, որտեղ նա ապրում է 2008 թվականից:
Մեկ այլ կարևոր գործոն. նա ամբողջովին երկլեզու է եբրայերեն և անգլերեն:
«Շատ թարգմանիչներ երկլեզու չեն, և դա, իհարկե, պահանջ չէ: Բայց ինձ համար զգում եմ, որ դա շատ օգտակար է»,- ասաց նա։ «Ես շատ խորը և բնազդաբար հասկանում եմ սկզբնաղբյուր լեզուն և մշակույթը և թարգմանում եմ իմ մայրենի լեզվով»:
51-ամյա Քոհենը ծնվել է Անգլիայում և 7 տարեկանում ծնողների հետ ներգաղթել Իսրայել։ Նա դպրոցում սովորել է եբրայերեն՝ տանը շարունակելով խոսել և կարդալ անգլերեն: Նա անգլիական գրականություն է սովորել Երուսաղեմի Եբրայական համալսարանում և 1997 թվականին ավարտելուց հետո իր ամերիկաբնակ ընկերոջ հետ տեղափոխվել է Միացյալ Նահանգներ։
«Ինչպես շատ իսրայելցիներ, մենք մտադիր ենք այստեղ մնալ մի քանի տարի և վերադառնալ, և ահա 27 տարի անց»,- ասել է նա։ Նա կշարունակեր ամուսնանալ այդ սիրեկանի հետ. նրանք այժմ ամուսնալուծված են և ծնող են իրենց դեռահաս աղջկան:
Քոհենը սկսեց զբաղվել կոմերցիոն թարգմանությամբ և որպես հոբբի զբաղվել գրական թարգմանությամբ։ «Ես կարդացի և հաճույք ստացա Իսրայելից, և կցանկանայի, որ դրանք անգլերենով լինեին», – ասաց նա: «Ես մտածեցի, որ գուցե կարողանամ դրանք անգլերեն գրել»։
Միևնույն ժամանակ նա մագիստրոսի կոչում է ստացել Մերձավոր Արևելքի լեզուների և մշակույթի ոլորտում Բլումինգթոնի Ինդիանայի համալսարանում: Այնտեղ նա ծանոթանում է Ֆրանց Կաֆկայի և Գյունթեր Գրասի և այլոց գործերի գերմանացի թարգմանիչ Բրեոն Միտչելի հետ։
Միտչելը դաստիարակել է Կոենին և հրատարակել նրա առաջին թարգմանությունները՝ նրա բանաստեղծությունները Ջոնաթան Գեֆեն — 2000 թվականին այժմ չգործող Beacons ամսագրում։ «Ես ինձ արտոնյալ եմ զգում, որ ներգրավված եմ եղել Ջեսիկա Քոենի կարիերայի առաջին փուլերում», – ասաց Միտչելը էլեկտրոնային նամակում: «Ես դեռ հիշում եմ մեր ամենշաբաթյա հանդիպումները, քննարկում էինք այդ բանաստեղծությունների նրա նախագծերը։ Նրանք մնում են իմ ամենագեղեցիկ հիշողությունների շարքում»:
Ավելի շատ աշխատելու ցանկություն ունենալով՝ Քոհենը կապ հաստատեց Դեբորա Հարիսի հետ՝ գրական գործակալ, ով ներկայացնում է Իսրայելի ամենահայտնի գրողներից մի քանիսը արտասահմանում: Հարրիսը հավանեց Քոհենի օրինակները և նրան ստիպեց թարգմանել «Bliss»-ը, հանգուցյալ Ռոնիտ Մատալոնի հուզիչ վեպը, որը պատմում է իսրայելցի կնոջ մասին, որը սիրավեպ ունի պաղեստինցի տղամարդու հետ:
«Նա Իսրայելի ամենահայտնի և ամենահետաքրքիր գրողներից մեկն էր, և հետադարձ հայացքով, դա շատ դժվար թարգմանելի գիրք էր որպես իմ առաջին փորձը», – ասաց Քոհենը: Թարգմանությունը լույս է տեսել 2003 թվականին և հանգեցրել է գրական գերաստղ Գրոսմանի հրավերին Իսրայելից, որտեղ ներկայացված է Հարրիսը, թարգմանելու Նրա մարմինը գիտի:
«Դա ինձ համար ամենամեծ դռները բացողն էր, և ես այդ ժամանակից ի վեր թարգմանել եմ նրա բոլոր գործերը», – ասաց նա, ներառյալ 2008 թվականի իր բեսթսելեր «Դեպի երկրի ծայրը» վեպը, որը առաջադրվել էր Գրքի քննադատների ազգային շրջանակում: Կոեն մրցանակ.
Քոհենն ասաց, որ կան ընդամենը կես տասնյակ պրոֆեսիոնալ եբրայերենից անգլերեն գրական թարգմանիչներ: Արադը, ով մտերիմ է Քոհենի հետ, էլփոստի միջոցով հայտնել է, որ Քոհենի յուրահատուկ հմտությունները նրան առանձնացնում են մյուս թարգմանիչներից, որոնց հետ Արադը աշխատել է:
Բացի երկլեզու լինելուց, «նա շատ զգայուն ականջ ունի իր թարգմանած տեքստերի համար, և նա փորձում է գտնել ճիշտ անգլերեն բառերն ու ճիշտ գրանցամատյանը յուրաքանչյուր գրքի համար»,- ասաց Արադը։ Նա նաև «համոզվում է, որ յուրաքանչյուր մանրուք ճիշտ է, մինչև տեքստը կատարյալ լինի»:
Տիպիկ գրքի նախագծի համար Քոհենը պատրաստում է առնվազն երեք սևագիր: Առաջինը շատ կոպիտ է. Երկրորդի վրա աշխատելիս նա նշում է բառապաշարի կամ ոճի վերաբերյալ հարցեր՝ հեղինակին ուղարկելու համար: Հետո փայլեցնում է ևս մեկ կամ երկու կլոր։
«Որոշ գրողներ սիրում են շատ, շատ զբաղված լինել և իրականում կկարդան և կմեկնաբանեն ամեն ինչ»,- ասաց նա։ «Շատերը չեն անում, քանի որ ժամանակ չունեն, կամ իրենց անգլերենը բավականաչափ լավ չէ, կամ անցնում են այլ աշխատանքի, կամ վստահում են ինձ»:
Կոենի թարգմանությունները հաճախ օգտագործվում են որպես սկզբնաղբյուր տեքստ՝ իսրայելական սուրբ գրությունները այլ լեզուներով թարգմանելու համար՝ բնօրինակ եբրայերեն տարբերակների փոխարեն, ասաց նա:
Նա այժմ աշխատում է Arad’s Happy New Year-ի վրա, որը հիթ էր, երբ թողարկվեց Իսրայելում անցյալ տարի: Նա նաև հանդես է գալիս Լեա Այնիի 2009 թվականի «Լիբանանի վարդը» վեպում։ «Դա, իմ կարծիքով, եբրայական գրականության լավագույն գործերից է»,- ասաց նա։
Կա՞ որևէ գիրք, որը նա կհրաժարվեր թարգմանելուց:
«Ես կասեի, որ գիտեմ իմ ուժեղ կողմերը, և պոեզիան դրանցից չէ», – ասաց նա: «Պոեզիայի թարգմանիչների մեծ մասն իրենք բանաստեղծներն են։ Ես բանաստեղծ չեմ։ Ուղեղս ուղղակի չի աշխատում»:
Եվ մի սկսեք այն որպես «կորած թարգմանության մեջ»:
Մարդիկ պարզապես կարծում են, որ թարգմանությունը զիջում է բնագրին, իսկ ինձ դուր չի գալիս այդ ենթադրությունը»,- ասաց նա։ «Թարգմանությունը երբեք նույնը չի լինի, ինչ բնօրինակը: Դա տարբերվում է ըստ սահմանման: Եվ կան բաներ, որոնց կարելի է հասնել թարգմանության մեջ։ Երբեմն լինում են տեքստի պատահական մասեր, որոնք թարգմանության մեջ կարող են ձեռք բերել բոլորովին այլ իմաստի մակարդակ»:
Բացի իր թարգմանչական աշխատանքից, Քոհենը պաշտպանում է թարգմանիչների իրավունքները՝ որպես հեղինակների գիլդիայի անդամ: Նա օգնեց անցկացնել 2022 թվականին գրական թարգմանիչների հարցում, որի արդյունքում պարզվեց, որ հարցվածների 63,5%-ը տարեկան 10000 դոլարից պակաս է վաստակել թարգմանչական աշխատանքից, և միայն 11,5%-ն է վաստակել իր եկամտի 100%-ը այս աշխատանքից:
«Իմ և իմ գործընկերների արած մի մասը փորձում է ավելի շատ թարգմանիչների իրազեկել իրենց իրավունքների մասին», – ասաց նա: «Վճարումն ակնհայտորեն մեծ բան է, բայց կան այլ խնդիրներ, ինչպիսիք են հոնորարներ ստանալը և պատշաճ վարկ ստանալը, ներառյալ թարգմանիչների անունները շապիկին»:
Չնայած ԱՄՆ-ում ավելի քան երկու տասնամյակ ապրելուն, Քոհենն ասաց, որ այստեղ իրականում իրեն ինչպես տանը չի զգում: Նա մեծացել է «շատ, շատ աշխարհիկ» ընտանիքում և ներգրավված չէ Դենվերի հրեական համայնքում: Նա կապ է պահպանում Իսրայելի հետ՝ ամեն օր կարդալով «Հաարեց» և լսելով Իսրայելի ռադիոն:
«Ես երբեք ժամանակ չեմ ունենում կարդալու այն ամենը, ինչ ուզում եմ, բայց մարդիկ ինձ շատ գրքեր են ուղարկում կարդալու, քանի որ ուզում են, որ ես թարգմանեմ», – ասաց նա: «Ես փորձում եմ տեղյակ լինել առաջացող կարևոր բաներից»:
Քոհենն ասել է, որ ցնցված է հոկտեմբերի 7-ին ՀԱՄԱՍ-ի հարձակումներից և դրանց հետևանքներից: 2017 թվականին նա իր Բուքերյան մրցանակի կեսը նվիրաբերեց Երուսաղեմում գործող ոչ առևտրային կազմակերպությանը՝ B’Tselem, որը փաստագրում է Արևմտյան ափում ապրող պաղեստինցիների դեմ մարդու իրավունքների խախտումները: Նա ասել է, որ ներկայիս իրավիճակը «ավելի վատ է, քան 2017թ.» և Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև առկա պատերազմն անվանել է «շատ ոգեշնչող և սարսափելի»։ (Այն ծուղակը գցեց նաև իսրայելցի մեկ այլ նշանավոր թարգմանչի՝ Ջոաննա Չենին, ում համակեցության մասին էսսեն արժանացավ քննադատության և հետագայում հետ կանչվեց գրական ամսագրի կողմից):
Քոհենը կարծում է, որ ամերիկացիները, այդ թվում՝ ամերիկացի հրեաները, բավականաչափ գրքեր չեն կարդում թարգմանության մեջ: Եթե նրանք անտեսում են իսրայելցի հեղինակների գրքերը, չեն կարող հասկանալ Իսրայելի բարդ պատմությունը, ասել է նա։
«Կարծում եմ, որ շատ մարդիկ իրականում չունեն լիարժեք բազմաչափ պատկերացում, թե ինչ է այս երկիրը և հասարակությունը», – ասաց նա, «և այդ մեծ պատկերը ստանալու ուղիներից մեկը կարդալն է»:
