Իսրայելի կառավարության պատասխանը Իսրայել-Համաս պատերազմի տնտեսական հետևանքները Իսրայելի բանկի նախկին կառավարիչ Կարնիտ Ֆլուգը երկուշաբթի օրը The Jerusalem Post-ին ասաց, որ դա տեղին կամ բավարար չէ:
Միջոցառումները, որոնցից մի քանիսն անցել են Կնեսետը, իսկ մյուսները հետաձգվել կամ պլանավորվել են ապագայի համար, բավարար չեն Իսրայելի անախորժ իրավիճակին անդրադառնալու համար, ասել է Ֆլուգը, ով այժմ Իսրայելում հետազոտության գծով փոխնախագահն է Ժողովրդավարության ինստիտուտում:
Միջոցառումները, որոնք ներառում էին հարկերի ավելացում և բյուջեների որոշ կրճատումներ, «մասամբ փոխհատուցեցին պատերազմին առնչվող ռազմական կարիքների և քաղաքացիական կարիքների համար ծախսերի հսկայական աճը», – ասաց նա:
Տնտեսական և քաղաքական ցնցումներ
Flug-ը նշում է երկու հնարավոր գործոն, որը հետևում է Իսրայելի կառավարության՝ պատերազմի հետևանքով առաջացած տնտեսական ցնցումների արձագանքի բացակայությանը՝ քաղաքական ճնշումը և հավանականությունը, որ կառավարությունը լիովին չի գնահատում իր առջև ծառացած տնտեսական իրավիճակը:
«Փաստն այն է, որ որոշել են հետաձգել հարկային միջոցառումներ (նախատեսված է աճող ծախսերը լուծելու համար) ցույց տվեց, որ նրանք լիովին չեն գնահատում իրավիճակի լրջությունը», – բացատրեց Ֆլուգը:
Այս կառավարության բյուջետային որոշումները մղող քաղաքական և ոլորտային շահերը նորություն չեն։ Ֆլուգը բացատրեց, որ 2023-2024 թվականների սկզբնական բյուջեն «քաղաքական էր կառավարության կողմից արտահայտված առաջնահերթությունների տեսանկյունից», նախքան աճող ծախսերը լուծելու համար փոփոխություններ կատարելը:
«Մենք այս բյուջեում տեսել ենք կոալիցիոն բազմաճյուղ ռեսուրսների շատ ավելի մեծ աստիճան, քան նախորդ կոալիցիոն համաձայնագրերում», – ասաց Ֆլագը՝ նկարագրելով երկուշաբթի IDI-ի Էլի Հուրվից համաժողովում ներկայացվելիք ուսումնասիրության արդյունքները:
Նա բացատրեց, որ այս բյուջեում ոչ միայն կոալիցիոն հիմնադրամները չեն առաջնորդվում Իսրայելի ազգային նպատակներին հասնելու մասնագիտական հանձնարարականներով, այլեւ երբեմն ֆոնդային հատկացումները չեն համապատասխանում այդ նպատակներին:
Նա բերեց ուլտրա-ուղղափառ հատվածում զբաղվածության օրինակը՝ բացատրելով, որ ընդհանուր հիմնական առարկաներ չուսուցանող կրթական շրջանակների ֆինանսավորման ավելացումը հակաարդյունավետ կլինի ծայրահեղ ուղղափառ աշխատաշուկայում մասնակցության բարձրացման ազգային նպատակին:
«Իսկապես հիասթափեցնողն այն էր, որ երբ (կառավարությանը պետք էր) փոխել բյուջեն և ծածկել պատերազմի հետ կապված բոլոր կարիքները, նրանք մասամբ կրճատեցին այդ (կոալիցիոն) միջոցները», – ավելացրեց Ֆլուգը:
Ծախսերի մոտ 70 միլիարդ մանաթով ավելացել է, և մինչ այժմ այդ աճը կարգավորելու համար կառավարության միջոցառումները հանգեցրել են 17 միլիարդ մանաթի կրճատումների և եկամուտների միջոցների փաթեթին, բայց ոչ բոլորն են հաստատվել, ասաց Ֆլուգը:
Կտրվածքների կազմը նույնքան կարևոր է, որքան դրանց չափը: «Նրանց կողմից կոալիցիոն ծախսերը չկրճատելը, որը շատ ոլորտային է և հիմնված չէ մասնագիտական աշխատանքի վրա, էապես խաթարում է վստահությունը կառավարության նկատմամբ։ Սա շատ ավելի կդժվարացնի հանրության առաջ գալն ու ասելը՝ տեսեք, հավելյալ ծախսեր կան։ բեռը քո վրա է», – բացատրեց Ֆլուգը:
Կառավարության տնտեսական արձագանքը կրիտիկական է, քանի որ այն երկու հիմնական գործոններից մեկն է, որը կորոշի, թե ուր է գնում Իսրայելի տնտեսությունը: Բացի կառավարության մակրոտնտեսական քաղաքականությունից, մեկ այլ գործոն, որը կազդի Իսրայելի ապագայի վրա, այն է, թե արդյոք Իսրայել-Համաս պատերազմը կսրվի և լայնամասշտաբ պատերազմ կսկսվի Իսրայելի հյուսիսում:
Այդ երկու բաները «կորոշեն, թե արդյոք մենք տեսնում ենք վերականգնում և կայուն վերականգնում, որը տեսել ենք անցյալում, թե մենք մտնում ենք ավելի երկարաժամկետ տնտեսական դանդաղման կամ նույնիսկ ճգնաժամի մեջ»:
«Չնայած անցյալ ճգնաժամերից մեր ուշագրավ վերականգնմանը և (Իսրայելի) տնտեսությունը ճկուն դարձնող հիմնական հատկանիշներին, դեռևս կան հարցեր այն մասին, թե արդյոք դա բավարար է մեզ կայուն աճի ուղու վրա դնելու համար: ներկայիս ճգնաժամից հետո»,- պարզաբանել է Ֆլուգը։
Շատ իսրայելցիներ շփոթված են այն հարցում, թե այսօր Իսրայելը տնտեսապես որտեղ է կանգնած: Խոշոր գործակալությունների վարկային վարկանիշի իջեցումը, քաղաքական գործիչները, ովքեր ողջունում են Իսրայելի արտաքին պարտատոմսերի առաջարկը որպես հսկայական հաջողություն, և սուպերմարկետների գների բարձրացումները, որոնք ասում են իսրայելցիներին, որ դրանք իրականում կորպորատիվ ագահության արդյունք են, քան գնաճը, շփոթեցնող պատկեր են ստեղծում:
«Աճի մասին ամենահիմնական տեղեկատվության առումով մենք ա ՀՆԱ-ի անկում 20% տարեկան արտահայտությամբ 2023 թվականի վերջին եռամսյակում և վերականգնում, 14% տարեկան կտրվածքով կրկին 2024 թվականի առաջին եռամսյակում», – ասաց Ֆլուգը ՝ մեկնաբանելով, թե որտեղ է այժմ Իսրայելի տնտեսությունը:
Այս իրավիճակը նման է նրան, ինչ մենք տեսանք նախորդ անվտանգության միջոցառումներից հետո, ասաց Ֆլուգը:
Նա ասում է, որ ավելի մեծ հարցն այն է, թե ուր է գնում Իսրայելի տնտեսությունը: Նրա խոսքով՝ Իսրայելի տնտեսությունն ունի բազմաթիվ բնութագրեր, որոնք այն դարձնում են կայուն, սակայն պատերազմի ապագան կարող է կտրուկ ազդեցություն ունենալ Իսրայելի տնտեսության վրա։
«Եթե պատերազմը ընդլայնվի, և պատերազմը հյուսիսում դառնա լիարժեք պատերազմ, մենք կարող ենք տեսնել տնտեսության ևս մեկ անկում»:
«Սա նշանակում է, որ այս տարի կանխատեսվող 1,5-2 տոկոս աճի փոխարեն մենք կարող էինք տեսնել 2 կամ 3 տոկոս անկում»։
Ֆլուգը բացատրեց, որ դա կարող է նշանակել իսրայելցիների համար գործազրկության աճ և կենսամակարդակի ավելի ցածր մակարդակ: Այս դեպքում դեֆիցիտը շատ ավելի մեծ կլինի, քանի որ պատերազմական ծախսերի արդյունքում կնվազեն հարկային եկամուտները, իսկ պետական ծախսերը կավելանան։
Հարցին, թե ինչպես պետք է կառավարությունը վարվի Իսրայելի իրավիճակի տնտեսական կողմի հետ, նա ասաց, որ նախ պետք է սահմանի իր նպատակները։ Այս նպատակները պետք է ներառեն դարավոր տնտեսական մարտահրավերների լուծումը, ինչպես օրինակ՝ ուլտրաուղղափառ աշխատանքի շուկայում մասնակցության բարձրացումը, միաժամանակ ներդրումներ կատարել պատերազմից տուժած վերականգնման և վերականգնման մեջ: Կառավարությունը նույնպես պետք է վերադարձնի պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի շուրջ 60%-ի:
Ֆլուգն ասաց, որ կառավարությունը պետք է նաև սահմանի երկարաժամկետ պաշտպանության բյուջե՝ հիմնված անվտանգության նոր հեռանկարների վրա:
Մենք պետք է «գտնենք հավասարակշռություն, որը հաշվի կառնի, որ մենք ոչ միայն պետք է պաշտպանվենք, այլև ունենք հասարակություն և տնտեսություն, որը կարող է կրել պաշտպանության բեռը», – ասաց նա։
Երկարաժամկետ հեռանկարում, Ֆլուգի խոսքերով, Իսրայելը պետք է ավելացնի հարկային եկամուտները, սակայն նա պետք է դա անի՝ ընդլայնելով հարկային բազան և վերանայելով որոշ առկա հարկային արտոնությունների սոցիալական և տնտեսական հիմնավորումը: Նա հավելել է, որ դա պետք է արվի աստիճանաբար՝ պահպանելով Իսրայելի մրցունակությունը։
Ֆլուգն ասաց, որ ժամանակն է, որ Իսրայելի կառավարությունը անդրադառնա տնտեսական միտումներին և իր առջեւ դրված մարտահրավերներին:
