Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարը բացառում է «մասնակի խաղաղությունը» Հայաստանի հետ և պահանջում սահմանադրական փոփոխություններ

Շաբաթ օրը ելույթ ունենալով ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի տարեկան նստաշրջանում, Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը հայտարարեց, որ Հայաստանի հետ «մասնակի խաղաղություն» հնարավոր չէ։ Այս հայտարարությունն արվել է այն բանից հետո, երբ Երևանը շաբաթվա սկզբին ավելի լավատեսական դիրքորոշում ցուցաբերեց։ Բայրամովի խոսքերը ընդգծեցին երկու երկրների դիրքորոշումների կտրուկ տարբերությունը և ընդգծեցին համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի կնքման առջև ծառացած զգալի խոչընդոտները։

«Մասնակի խաղաղությունն անհնար է այսքան ցավից ու տառապանքից հետո՝ հարևանների նկատմամբ տարածքային պահանջներով»,-ասել է Բայրամովը՝ ելույթ ունենալով վեհաժողովում։ Նա հատկապես ընդգծեց Հայաստանի Սահմանադրության մեջ «Լեռնային Ղարաբաղի հետ միավորում» արտահայտության մասին հիշատակումների վերացման կարեւորությունը։ Թեև Լեռնային Ղարաբաղը միջազգայնորեն ճանաչված է որպես Ադրբեջանի մաս, Հայաստանը երկար տարիներ հակասական դիրքորոշում է ցուցաբերում այս տարածաշրջանի վերաբերյալ։

Բայրամովի հայտարարություններն արվել են այն բանից հետո, երբ հինգշաբթի Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Ադրբեջանի հետ խաղաղությունը «ոչ միայն հնարավոր է, այլև հասանելի»: Փաշինյանի խոսքերը լավատեսության հազվագյուտ արտահայտություն են տասնամյակներ տեւած հակամարտությունում, որը հանգեցրել է մի քանի ձախողված բանակցությունների, պատահական կռիվների և ամենաուշագրավը 2020 թվականի պատերազմին, որում Հայաստանը լուրջ տարածքային կորուստներ է կրել։

Չնայած շարունակվող լարվածությանը, երկու երկրներն էլ ասացին, որ իրենք առաջընթաց են գրանցել խաղաղ համաձայնագրի ուղղությամբ, և որ համաձայնագիրը պատրաստ է 80 տոկոսով։ Նշվում է, որ համաձայնագիրը ներառում է սահմանների սահմանազատման և այլ տեխնիկական հարցերի վերաբերյալ դրույթներ: Սակայն Բաքուն, պահանջելով բոլոր չլուծված հարցերի համաձայնությունը, պնդում է, որ Հայաստանը «փոխի իր Սահմանադրությունը, որպեսզի մեկընդմիշտ հրաժարվի Ադրբեջանի տարածքների նկատմամբ իր տարածքային պահանջներից»։

Ելույթ ունենալով նույն նիստում՝ Փաշինյանը հայտարարեց, որ պատրաստ է կատարել Ադրբեջանի հիմնական պահանջը և ասաց, որ Ադրբեջանը Հայաստանի տարածքով ապահովելու է տրանսպորտային ելք դեպի Նախիջևանի էքսկլավ։ Այս միջանցքը կկապի Ադրբեջանի հիմնական տարածքը նրա ավանդական դաշնակցի՝ Թուրքիայի հետ։ Սակայն Փաշինյանը դեմ էր, որ պայմանագրի կնքման պայման դրվի ամեն մի մանրուքի լուծումը։

«Չկա նախադեպ, որ խաղաղության պայմանագիրը կամ որևէ համաձայնագիր կարգավորի և կարգավորի ամեն ինչ»,- ասաց Փաշինյանը՝ կոչ անելով երկու կողմերին անհապաղ ստորագրել համաձայնագրի նախագիծը և շարունակական երկխոսության միջոցով լուծել մնացած խնդիրները։

Արևմտյան դիվանագետները թերահավատորեն են ընդառաջել Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունների Բաքվի պահանջներին՝ նշելով, որ նման փոփոխությունը կարող է իրականացվել միայն համազգային հանրաքվեի միջոցով, որը երկար և անորոշ գործընթաց է: «Այդ պահանջը կարող է լինել Բաքվի համար անհնարինը պահանջելով համաձայնագրի ստորագրումից խուսափելու միջոց»,- ասել է բանակցություններին ծանոթ եվրոպացի դիվանագետը։

Բայրամովի պնդումը սահմանադրական փոփոխություններին և նրա մեղադրանքները, թե Հայաստանը «կտրուկ ավելացնում է իր ռազմական բյուջեն» և «մեծ քանակությամբ հարձակողական զենքեր է գնում ավանդական և նոր մատակարարներից», վկայում են երկու կողմերի միջև առկա խոր անվստահության մասին, թեև դիվանագիտական ​​շփումները շարունակվում են։

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարը, սակայն, խոստովանել է, որ «զգալի առաջընթաց» է նկատվել հարևանների միջև հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ և կոչ է արել «առաջին քայլերն» անել գործընթացն ավարտին հասցնելու համար «այս կրիտիկական պահին»։ Նրա խոսքերը վկայում են այն մասին, որ զգուշավոր լավատեսություն կա, որ համաձայնություն ձեռք կբերվի, եթե Հայաստանը կատարի Ադրբեջանի սահմանադրական պահանջները։

Ենթադրվում է, որ COP29-ը՝ ՄԱԿ-ի՝ նոյեմբերին Բաքվում կայանալիք կլիմայի փոփոխության ամենամյա համաժողովը, երկու կողմերին էլ դրդում է ավարտին հասցնել խաղաղության համաձայնագիրը: Բարձր մակարդակի միջոցառումը, որին ակնկալվում է, որ կմասնակցեն պաշտոնյաներ և դիվանագետներ ամբողջ աշխարհից, կարող է հարմար փուլ առաջարկել պատմական համաձայնագրի ստորագրման համար՝ վերջ դնելով տարածաշրջանի ամենաանլուծելի հակամարտություններից մեկին:

Խաղաղության համաձայնագրի հավանականությունը մնում է անորոշ, սակայն աշխարհաքաղաքական շահերի և միջազգային ուշադրության խաչմերուկը կարող է լրացուցիչ խթան հանդիսանալ Բաքվի և Երևանի միջև անջրպետը կամրջելու համար՝ Բաքվում ընդունելով COP29-ը: Բայց հարցը, թե Հայաստանը կարող է, թե կկատարի Ադրբեջանի սահմանադրական պահանջները, դեռևս մնում է անպատասխան, և դա անորոշություններով է պահում խաղաղության ճանապարհը։