Իսրայելական բնակավայրեր Հորդանան գետի Արևմտյան ափին գրեթե միշտ եղել է Իսրայել-ԱՄՆ հարաբերությունների աչքի փուշը։ Բացառությամբ Թրամփի վարչակազմի օրոք կարճ ժամանակաշրջանի, Սպիտակ տունը և Երուսաղեմը հակասում են հրեական բնակավայրերի ընդլայնմանը այն տարածքներում, որոնք համարվում են ապագա Պաղեստին պետության մաս:
Հինգշաբթի օրը Իսրայելի կառավարության անհապաղ պատասխանը պետք է հայտարարվեր այն բանից հետո, երբ պաղեստինցի ահաբեկիչը կրակել և սպանել է իսրայելցի խաղաղ բնակչի և մի քանիսին վիրավորել Երուսաղեմից դուրս գտնվող վիճելի տարածքում: Ավելի քան 3000 բնակարանների կառուցում Արևմտյան ափինհողեր, որոնք որոշ իսրայելացիներ հիշատակել են աստվածաշնչյան Հրեաստան և Սամարիա անուններով։
Ժամեր անց ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենն ասաց, որ «հիասթափված է» որոշումից՝ ասելով. «Կարգավորումները հակասում են միջազգային իրավունքին (և) կայուն խաղաղության հասնելու համար։ «Մեր վարչակազմը կտրականապես դեմ է բնակավայրերի ընդլայնմանը, և, մեր կարծիքով, դա միայն թուլացնում է, ոչ թե ուժեղացնում Իսրայելի անվտանգությունը»:
Սա 2019 թվականին Թրամփի վարչակազմի տեսակետի հակադարձումն է, որը Հորդանան գետի Արևմտյան ափին իսրայելական բնակավայրերը չի համարում միջազգային իրավունքի խախտում:
Իսրայելը վերահսկողության տակ է վերցրել Հորդանան գետի արեւմտյան ափը 1967 թվականի արաբա-իսրայելական պատերազմի ժամանակ, որը պաղեստինցիները համարում են իրենց ապագա պետության անբաժանելի մասը: Այդ ժամանակվանից ի վեր Իսրայելի հաջորդ կառավարությունները հրեա վերաբնակիչներին թույլ են տվել տեղափոխվել տարածաշրջան՝ ասելով, որ բնակավայրերն անհրաժեշտ են իրենց անվտանգությունը պաշտպանելու համար՝ ապահովելով բուֆեր արաբների հարձակումներից: Բնակավայրերից շատերը սկիզբ են առել որպես փոքր ռազմական ֆորպոստներ, որոնք տարիների ընթացքում ընդարձակվել են և դարձել քաղաքացիական՝ չնայած ոմանց կողմից միջազգային իրավունքի համաձայն անօրինական են համարվում:
Իսրայելը պնդում է, որ տարածքների ապագա կարգավիճակը պետք է որոշվի բանակցությունների միջոցով, սակայն այդ բանակցությունները դադարեցվել են 2014 թվականից։ Իսրայելի և Իսրայելի միջև առկա պատերազմը ՀԱՄԱՍ-ը Գազայի հատվածում հույսեր ստեղծեց, որ կհաջողվի հասնել հակամարտության ավելի լայն հանգուցալուծման։ Այնուամենայնիվ, Իսրայելի ներկայիս կառավարությունը մերժել է պաղեստինյան պետության տարբերակը՝ չնայած միջազգային հանրության ճնշումներին՝ ճանաչելու Պաղեստին պետությունը ինչպես Գազայում, այնպես էլ Հորդանան գետի Հորդանան գետի արևմտյան ափում:
Այդուհանդերձ, բնակավայրերը մնում են իսրայելցիների և պաղեստինցիների հիմնական խոչընդոտներից մեկը, և յուրաքանչյուր կողմ խնդրին մոտենում է հակասական տեսանկյուններից, պատմություններից և լեզվից:
«Հակառակ միջազգային իրավունքի».
Պաղեստինցի գրող և լրագրող Իսմեթ Մանսուրը, ով 20 տարի պատիժ է կրում իսրայելական բանտում՝ իսրայելցի քաղաքացիական անձի սպանության համար, ասել է. «Սա հակասում է միջազգային իրավունքին»: «Բնակավայրերը պետք է վերացվեն. Նրանք կանխում են պաղեստինյան պետության ստեղծումը։ Այս իրավիճակը չի կարող շարունակվել»։
Մանսուրը, ով ապրում է պաղեստինյան Ռամալլահ և Երիքո քաղաքների միջև գտնվող գյուղատնտեսական փոքրիկ գյուղում, նկարագրել է հրեա վերաբնակիչների կողմից հողերի աստիճանական գրավումը և պաղեստինցիներին իրենց հողում աշխատելու արգելքը:
Մանսուրը The Media Line-ին ասել է. «Պետության համար տեղ չկա բնակավայրերի ստվերում»:
«Ցանկացած շինարարություն խորացնում է Իսրայելի օկուպացիան, ավելացնում է վերաբնակիչների թիվը և սնուցում բռնությունը՝ վնասելով խնդրին քաղաքական լուծում գտնելու կարողությանը, միաժամանակ մեծացնելով բռնությունը», – ասում է իսրայելական ՀԿ-ից Յոնաթան Միզրաչին: փորձում է նպաստել հակամարտության երկու պետությունների լուծմանը. «Քաղաքական լուծման բացակայության դեպքում մյուս լուծումը պատերազմների և ավելի շատ սպանությունների ցիկլն է»։
westbankjewishpopulationstats.com կայքի վերջին զեկույցը ցույց է տվել, որ Հորդանան գետի Արևմտյան ափի հրեական բնակչությունը 2023 թվականին աճել է մոտ 3%-ով: Հաշվետու ծրագրերը շարունակել են զգալիորեն աճել հետագա տարիներին: Թվերը համահունչ են նաև այլ ՀԿ-ների վիճակագրությանը, որոնք վերահսկում են իսրայելական բնակավայրերը և արտացոլում են աջակողմյան իսրայելական կառավարությունների որդեգրած քաղաքականությունը, որոնք այդ տարածքները համարում են հրեական հայրենիքի անբաժանելի մասը: Ներկայիս կառավարությունը համարվում է ամենաաջ իշխանությունը, որը երբևէ կառավարել է երկիրը։ Իսրայելի կաբինետի գլխավոր նախարարները ծայրահեղ աջից այժմ գտնվում են գործիքային դիրքերում, որոնք կարող են խրախուսել բնակավայրերի ընդլայնումը:
Ըստ Միզրահիի, թեև իսրայելցիներն ու պաղեստինցիները գտնվում են հնարավոր լուծման շուրջ բանակցությունների կենտրոնում, բնակավայրերի և վերաբնակիչների աճը համեմատաբար հետևողական է 1990-ականների սկզբից: Սակայն գործող իշխանությունն այլ կերպ 2023 թվականը դարձրել է «կարգավորման տարի»։
Նա The Media Line-ին ասել է. «Եղել են ռեկորդային թվով հաստատված բնակավայրեր, ապօրինի ֆորպոստների կառուցում և բռնության զանգվածային աճ նման ֆորպոստների և պաղեստինցիների նկատմամբ»:
Բնակիչների բռնությունը պաղեստինցի հարևանների նկատմամբ նույնպես լարվածության աղբյուր է դարձել Սպիտակ տան և Իսրայելի կառավարության և իրավապահ մարմինների միջև:
Իսկ բռնությունը շարունակում է մնալ հիմնական լեզուն, որի միջոցով կողմերը շփվում են։
Պատասխանելով իսրայելցիների նկատմամբ իր բռնությունների պատմության մասին հարցին՝ Մանսուրն ասել է, որ ընդունում է «ոչ բռնի քաղաքական պայքարը որպես Իսրայելի դեմ պայքարելու միակ միջոց»։
«Բայց ես չեմ դատապարտում դիմադրելու համար ընտրված որևէ ուղի»,- ասաց նա։
Տասնամյակներ շարունակ պաղեստինցիները ականատես են եղել բնակավայրերի աստիճանական ընդարձակմանը: Նրանք պնդում են, որ բնակավայրերը ոչ միայն ոտնձգություն են անում ապագա պետության համար իրենց բաղձալի հողերի նկատմամբ, այլեւ թույլ չեն տալիս հողը մշակել գյուղատնտեսության համար։ Նույն տարածքում կան նաև երկու առանձին իրավական համակարգեր՝ մեկը իսրայելցիների և պաղեստինցիների համար:
Հորդանան գետի Հեբրոն քաղաքի հրեական համայնքի ներկայացուցիչ Յիշայ Ֆլեյշերը, որն ինքը ներգաղթյալ է, այլ տեսակետ ունի: Նրա համար բավարար չէր կառավարության անցյալ շաբաթ հայտարարությունը, որ մտադիր է ավելի շատ բնակարաններ կառուցել։
«Հարձակմանը միակ բնական պատասխանը պետք է լինի Իսրայելի կողմից Հրեաստանի և Սամարիայի ինքնիշխանության հռչակումը», – ասաց նա: «Նման որոշումը կարտացոլի այն, ինչ իրականում ցանկանում են իսրայելցիները՝ ապրելու և մեր հայրենիքը զարգացնելու իրավունքը»:
«Մենք ունենք տարածքային, էթնիկական, կրոնական և աշխարհագրական հակամարտություն»,- ասել է Ֆլեյշերը։ «Այդ մարդիկ ցանկանում են ջնջել հրեական փոքր պետությունը։ Նրանք չեն ցանկանում, որ երկու պետություն կողք կողքի ապրեն. Նրանք ցանկանում են մաքրել Հրեաստանը հրեաներից և այն վերածել Պաղեստինի։ Մենք վճռական ենք պաշտպանելու մեր իրավունքները մեր պապենական հայրենիքում»:
Ե՛վ Ֆլեյշերը, և՛ Մանսուրը ցածր ակնկալիքներ ունեն ամերիկյան ներկայիս վարչակազմից՝ նախագահ Ջո Բայդենի գլխավորությամբ:
«Միացյալ Նահանգները դեմ է հրեաների՝ Հրեաստանը վերակառուցելու գաղափարին», – ասել է Ֆլեյշերը՝ հավելելով, որ ներկայիս վարչակազմը «տարօրինակ կերպով» է գործում՝ շրջելու Թրամփի քաղաքականությունը։ «Նրանք ավելի շատ հետաքրքրված են Հրեաստանում Պաղեստինի ստեղծմամբ».
Մանսուրի համար Բայդենը քիչ հույս է տալիս: Բայց նա տեսնում է նոր սերունդ ԱՄՆ-ում, որը ցույց է տալիս աճող փոխըմբռնում պաղեստինցիների նկատմամբ:
«Մեր ձայները լսվում են, և երիտասարդ ամերիկացիների շրջանում ավելի շատ ներկայացվածություն կա համալսարաններում, լրատվամիջոցներում և Դեմոկրատական կուսակցության երիտասարդ անդամների շրջանում», – ասաց Մանսուրը:
«Ներկայիս վարչակազմն ավելին է արել հակամարտությունը լուծելու համար, քան ցանկացած այլ վարչակազմ»,- ասել է Միզրահին: «Սակայն, ի վերջո, խառնաշփոթ է իսրայելցիների և պաղեստինցիների միջև, և նրանք պետք է կարգավորեն այն»:
Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև շարունակվող պատերազմը հաջորդ շաբաթ կհասնի իր վերջին հինգ ամիսներին: Համասի անսպասելի հարձակումը ցնցել է Իսրայելին, որը փորձում է վերականգնվել երբևէ կրած ամենամեծ հարձակումից հետո։ Նախքան պատերազմը հիմնականում աջակողմյան տրամադրությունները երկրում միայն կարծրացան։ Պաղեստինցիներին զիջումների հարցում քիչ աջակցություն կա: Անցյալ չորեքշաբթի Իսրայելի խորհրդարանը հավանություն տվեց պաղեստինյան պետության ստեղծումը մերժող հռչակագրային հայտարարությանը, որը պատասխան է ԱՄՆ-ի գլխավորած միջազգային ջանքերին` ուղղված հակամարտության կարգավորմանը: Ավելին, տարբեր հարցումներ ցույց են տվել, որ իսրայելցի հրեաները մշտապես դեմ են պաղեստինյան պետությանը:
Դեյվիդ Փարսոնսն ասաց. «Բայդենի վարչակազմը սկզբում մեծ աջակցություն ուներ հոկտեմբերի 7-ին, բայց դա նրանց դժվարության մեջ դրեց Դեմոկրատական կուսակցության ընտրատարածքի կեսի հետ, ուստի նրանք սկսեցին ավելի մեծ ճնշում գործադրել Իսրայելի վրա»: , Երուսաղեմում Միջազգային քրիստոնեական դեսպանատան փոխնախագահ և գլխավոր խոսնակ։ «Հոկտեմբերի 7-ից հետո, որտեղ Իսրայելն է, նրանք շատ խուլ են։ Ցավն ու տրավման հեշտությամբ չեն անհետանում, և պաղեստինյան պետություն ստեղծելու մղումը հենց հիմա ցույց է տալիս, որ նրանք չգիտեն, թե որտեղ է գտնվում Իսրայելը: Նրանք այժմ պետք է այլ ճանապարհ գտնեն հակամարտությունը սառեցնելու համար, բացի պաղեստինցիներին պետությունով պարգեւատրելուց»:
ԱՄՆ-ում բարձր խաղադրույքներով ընտրությունների մոտենալուն պես ձայներն ավելի ու ավելի են բևեռացվում իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության և դրա հիմքում ընկած խնդիրների վերաբերյալ:
«Հրեա ժողովուրդը պատմական և օրինական իրավունք ունի ապրելու Իսրայելի երկրում, այդ թվում՝ աստվածաշնչյան Հրեաստանում և Սամարիայում», – շաբաթ օրը X աքաունթում գրել է հանրապետական Մայք Ջոնսոնը՝ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակը: «Բացարձակ խայտառակություն է, որ Բայդենի վարչակազմը կայացրել է այս որոշումը…
«Պետդեպարտամենտը կարծում է, որ նրանք գիտեն, թե ինչպես սահմանել Ամերիկայի շահերը արտերկրում, երբ Կոնգրեսն իսկապես արտացոլում է ամերիկացի ժողովրդի կամքը»,- ասել է Փարսոնսը։
Անցյալ շաբաթ Ազգային կրոնական հեռարձակողները (NRB) բանաձեւ են ընդունել Արեւմտյան ափ տերմինի օգտագործման դեմ՝ փոխարենը ընդունելով Հրեաստանն ու Սամարիան։
«Նրանք, ովքեր մասնակցում են NRB-ի կոնվենցիային, հսկայական ազդեցություն ունեն Միացյալ Նահանգներում»,- ասել է Փարսոնսը The Media Line-ին: «Սա այս տարածքների աստվածաշնչյան անվանումներին վերադառնալու փորձ է։ Սա իմաստաբանության խնդիր է. Թեև դա կարևոր է քրիստոնյաների համար, այն չի պատասխանի հիմնարար հարցերի:
Թե՛ իսրայելցիների, թե՛ պաղեստինցիների համար պարզ է, որ հակամարտության խաղաղ կարգավորման հույսը քիչ է:
«Մենք չենք կարող ապրել, չենք կարող տեղափոխվել, չենք կարող ապրել: Մեզ ամեն օր նվաստացնում են»,- ասել է Մանսուրը։ «Երիտասարդ սերունդը կորցնում է Պաղեստին պետության հույսը, և նրանք այլևս չեն հավատում, որ այս երազանքի համար տեղ կա»:
